Presidentja Vjosa Osmani dhe kryeministri Albin Kurti i kanë dërguar letër organizatës Europa Nostra nga datës 18 mars 2021, ku janë shpalosur argumentet përse Manastiri i Deçanit nuk i plotëson kriteret për të hyrë në programin e “Shtatë monumenteve më të rrezikuara”.
Manastiri i Deçanit nuk ka dhe nuk duhet të ketë asnjë lidhje me dialogun politik mes Kosovës dhe Serbisë. Përpjekja për të ndërtuar një lidhje mes këtyre të dyjave është artificiale dhe e paqëndrueshme, dhe si e tillë duhet të refuzohet.
Në konkludim të argumenteve të shpalosura më sipër, shprehim bindjen tonë të thellë që Manastiri i Deçanit në Kosovë nuk i plotëson kushtet dhe kriteret për t’u përfshirë në listën “Europe’s Seven Most Endangered Monumets”, thuhet në komunikatën për media e Ministrisë së Kulturës.
I nderuar Z. Hermann Parzinger, President Ekzekutiv i Europa Nostra,
Të nderuar anëtarë të Bordit të Europa Nostra,
Te nderuar anëtarë të Panelit Këshillues të Programit “7 Most Endangered”,
Kemi kënaqësinë e veçantë që në emër të institucioneve të Republikës së Kosovës t’i drejtohemi organizatës Europa Nostra, e cila në veprimtarinë e saj disadekadëshe ka dhënë shembuj të panumërt të angazhimit për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe natyrore të Europës. Puna dhe suksesi juaj në sferën e trashëgimisë kulturore janë motivim i veçantë për të gjithë ne që besojmë në projektin europian si platformë e paqes dhe prosperitetit të gjithëmbarshëm.
Në emër të institucioneve të Republikës së Kosovës kemi dëshirë t’ju ofrojmë sqarime shtesë në lidhje me nominimin e Manastirit të Deçanit për programin “Europe’s Seven Most Endangered Monuments”. Nga publikimi i organizatës suaj të datës 10 dhjetor 2020, jemi njoftuar se Manastiri i Deçanit është nominuar si një nga monumentet për t’u përfshirë në këtë program. Pas vlerësimit të argumenteve të shpalosura në tekstin e nominimit, kemi identifikuar një numër konstatimesh të paqëndrueshme. Për këtë arsye, kemi dëshirë t’ju pajisim me informacion të bazuar zyrtar për të argumentuar bindjen tonë të thellë që Manastiri i Deçanit nuk i plotëson kushtet për t’u përzgjedhur si njëri nga monumentet e listës finale “7 Most Endangered”.
Gjykuar nga kriteret e përzgjedhjes për t’u përfshirë në listën tuaj, ne besojmë në vlerat universale, të cilat i ngërthen në vete Manastiri i Deçanit. Brenda sistemit të trashëgimisë kulturore, monumenti ka rëndësi të veçantë dhe vlera kulturore të jashtëzakonshme. Megjithatë, ky nominim nuk e plotëson kriterin më të rëndësishëm të programit tuaj, atë që lidhet me argumentimin e rrezikut serioz që i kanoset monumentit. Më poshtë po i shpalosim argumentet tona, të cilat bazohen në informacion zyrtar të institucioneve shtetërore të Republikës së Kosovës dhe raportet relevante ndërkombëtare.
Në sulmet e pretenduara ndaj manastirit, gjuha e përdorur nga nominuesi është e pasaktë, duke qenë edhe tendencioze dhe e papranueshme. Termi “ekstremistët lokalë” është cilësim i ekzagjeruar qëllimshëm, ndërsa sulmi i pretenduar nga organizata terroriste ISIS është totalisht i pabazuar në fakte. Kjo gjuhë na bën të besojmë se teksti i nominimit nuk ka ndjekur linjë profesionale të argumentimit, dhe ka devijuar në përmbajtje me ngarkesa politike dhe propaganduese. Dëshmia më e mirë është mungesa e burimeve të besueshme mbi të cilat bazohen këto konstatime tendencioze.
Për dijeninë tuaj, raportet zyrtare të Policisë së Kosovës flasin për rënie drastike të numrit të incidenteve ndëretnike në dekadën e fundit në shtetin tonë. Në veçanti na gëzon fakti që nuk është raportuar asnjë incident serioz në kishat ortodokse të paktën në dekadën e fundit. Këtë për vite me radhë janë duke e konstatuar edhe raportet kredibile ndërkombëtare, ndërsa vendi ynë vazhdon të kultivojë traditë tepër të veçantë dhe sublime, atë të harmonisë ndërfetare. Institucionet tona të sigurisë në bashkëpunim me forcat paqeruajtëse ndërkombëtare për vite me radhë kanë ofruar mbrojtje dhe siguri për kishat ortodokse në Kosovë. Policia e Kosovës posedon njësit të veçantë që kujdeset për këto monumente. Është vlerësim i pavarur dhe profesional i organeve përkatëse të rendit dhe sigurisë që kishat ortodokse në Kosovë gëzojnë nivel të lartë sigurie dhe nuk janë të rrezikuara. Ne jemi plotësisht të përkushtuar për mbrojtjen e të gjitha monumenteve të vendit tonë, e ne veçanti të kishave dhe manastireve ortodokse, klerit ortodoks, praktikuesve të fesë, komuniteteve joshumicë. Dhe për këtë jemi duke dhënë dëshmi të qëndrueshme për vite me radhë.
Një çështje tjetër që duhet trajtuar me seriozitet dhe që zë vend në tekstin e nominimit është mjedisi. Ne jemi të vetëdijshëm se gjendja e përgjithshme mjedisore në Kosovë nuk është në nivelin e dëshirueshëm. Zonat e mbrojtura të natyrës dhe të trashëgimisë kulturore përballen me një numër sfidash mjedisore. Megjithatë, institucionet e shtetit janë të angazhuara seriozisht në shtyrjen e agjendës së zhvillimit të qëndrueshëm. Prandaj, nuk ekziston asnjë dëshmi që implikon ndonjë institucion lokal ose qendror të Republikës së Kosovës në praktika diskriminuese ndaj Manastirit të Deçanit ose entiteteve të tjera. Për të ilustruar gjendjen me planifikimin hapësinor dhe zhvillimor, ju informojmë se viteve të fundit Kosova është në proces të funksionalizimit të sistemit të ri hapësinor në nivel komunal. Të gjitha komunat e Republikës së Kosovës, ku hyn edhe Komuna e Deçanit, janë duke i hartuar planet hapësinore dhe zhvillimore. Për informatën tuaj, Komuna e Deçanit është zotuar që brenda këtyre planeve, zonën e veçantë të Manastirit të Deçanit do ta trajtojë me prioritet të veçantë dhe seriozitet të shtuar. Ky trajtim nënkupton respektim të përpiktë të legjislacionit vendor dhe në veçanti të rregullave të mbrojtjes dhe menaxhimit të përcaktuara nga UNESCO.
Në tekstin e nominimit bëhet fjalë edhe për një rrugë lokale, ndërtimi i së cilës ka nisur vite më parë. Cilësimi i kësaj rruge si “autostradë ndërkombëtare” është gabim – ne besojmë i qëllimshëm – për të zmadhuar padrejtësisht potencialin e rrezikut. Kjo situatë është keqpërdorur nga shteti i Serbisë, duke tentuar që një projekt të rëndësisë utilitare për nevojat e komunitetit lokal ta shndërrojë në arsye konflikti ndëretnik. Institucionet e Republikës së Kosovës, përfshirë qeverinë dhe komunën e Deçanit, kanë qenë të hapura për dialog dhe të përkushtuara për zgjidhje të qëndrueshme dhe të pranueshme për të gjitha palët. Jemi të inkurajuar nga arritjet e deritanishme të klerit të manastirit, komunës së Deçanit, qeverisë së Kosovës dhe zyrtarëve të lartë ndërkombëtarë në vendin tonë në lidhje me çështjen përkatëse. Ne ju sigurojmë që në të gjitha rastet kontestuese që lidhen me trashëgiminë kulturore, institucionet e Republikës së Kosovës do të bëjnë më të mirën për të gjetur zgjidhje në pajtim me legjislacionin vendor dhe ndërkombëtar, pa i cënuar asnjëherë interesat e palëve të përfshira dhe ato të komunitetit.
Të nderuar zyrtarë të Europa Nostra,
E kemi pranuar me shqetësim të thellë konstatimin tërësisht të gabuar brenda tekstit të nominimit se statusi i Kosovës është i pazgjidhur. Na lejoni t’ju konfirmojmë se Kosova ka shpallur pavarësinë me datën 17 shkurt 2008. Ky deklarim unanim i vullnetit të popullit të Kosovës përmes përfaqësuesve të vet të zgjedhur është konfirmuar edhe nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në korrik të vitit 2010. Vendimi i GJND-së ka konstatuar se deklarata e shpalljes së pavarësisë së Kosovës është në përputhje të plotë me të drejtën ndërkombëtare.
Me shpalljen e pavarësisë, shteti i Kosovës ka mitaruar të gjitha garancitë kushtetuese, ligjore, institucionale dhe politike për mbrojtjen dhe avancimin e të drejtave të të gjitha komuniteteve joshumicë në vendin tonë. Këto garanci burojnë nga një proces i gjatë ndërkombëtar i përcaktimit të statusit të Kosovës dhe bazohen në konventat dhe praktikat më të përparuara ndërkombëtare. Në mënyrë të veçantë dhe me dispozita kushtetuese e ligjore që ngërthejnë në vete edhe masa afirmative, shteti i Kosovës ka ndërtuar dhe zbaton kornizën e garantimit dhe mbrojtjes së të drejtave kulturore të komunitetit serb. Në këtë kuadër, institucionet tona i kanë përfshirë në legjislacionin shtetëror të gjitha dispozitat e Planit të Ahtisaarit që lidhen me mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe fetare. Më saktësisht, institucioni i Kishës Ortodokse Serbe si dhe manastiret e kishat ortodokse në Kosovë i gëzojnë të gjitha garancitë kushtetuese, ligjore dhe institucionale që sigurojnë respektim të plotë të të drejtave të tyre. Është me rëndësi të veçantë të rikujtojmë këtu dispozitën e Planit të Ahtisaarit, e cila shprehimisht kërkon që këto të drejta, privilegje dhe imunitete të KOS-it vijnë bashkë me detyrimin dhe përgjegjësinë për të vepruar në pajtueshmëri me legjislacionin e Kosovës si dhe pa i cënuar të drejtat e të tjerëve dhe kushtetutën tonë.
Na lejoni t’ju informojmë që Kisha Ortodokse Serbe ka marrë vetëm të drejtat nga Pakoja e Ahtisaarit, duke i refuzuar përgjegjësitë. Pra, ajo i gëzon të gjitha garancitë dhe privilegjet që dalin nga Pakoja e Ahtisaarit (dhe Kushtetuta e Kosovës), por refuzon ta njohë shtetin e Kosovës që është parakusht për t’i gëzuar të drejtat. Vetë Presidenti Marti Ahtisaari si emisar special dhe ndërmjetës ndërkombëtar pati rekomanduar qysh në mars të vitit 2007 atëbotë te Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, z. Kofi Anan, pavarësi të mbikëqyrur për Kosovën. Mbikëqyrja ndërkombëtare pati zgjatur katër vjet, deri në vitin 2012. Për më keq, institucionet kosovare të trashëgimisë kulturore vazhdojnë të kenë qasje të kufizuar në kishat ortodokse, pasi kleri ortodoks në Kosovë nuk ka treguar gatishmëri të nevojshme për bashkëpunim dhe integrim. Serbia ka lobuar haptazi kundër pranimit të Kosovës në UNESCO në vitin 2015, vazhdon të mbajë padrejtësisht koleksionin e grabitur arkeologjik dhe etnologjik të Kosovës, ndërsa goditjen më të rëndë e pati dhënë gjatë luftës së viteve 1998-1999, kur forcat serbe patën dëmtuar dhe shkatërruar me mijëra asete të trashëgimisë kulturore të Kosovës. Këto shkatërrime të pasurisë kulturore të Kosovës në aktgjykimet dënuese të Tribunalit të Hagës janë cilësuar si krime kundër njerëzimit. Dhe pas të gjitha këtyre, as pranim përgjegjësie, as kërkimfalje, dhe as dëmshpërblim nga ana e Serbisë. Përkundrazi, vetëm ashpërsim i betejës me mjete të tjera në njërën anë dhe instrumentalizim i kishave ortodokse për të mirëmbajtur aspiratat ekspansioniste territoriale në anën tjetër.
Në mesin e shumë pasaktësive që përmban teksti i nominimit, është një paragraf që shpërfaq më së qarti qëllimin e kamufluar politik. Në tekst çuditërisht bëhet përpjekje për të vendosur një ndërlidhje mes nevojës për mbrojtjen e manastirit dhe bisedimeve politike mes Kosovës dhe Serbisë. Programi juaj “7 Most Endangered” nga themelimi në 2013 ka ngritur alarme për rrezikun që i kanosej monumenteve të rëndësishme. Megjithatë, mendojmë se ky është rasti i parë kur programi mund të përdoret si mjet për të shtyrë përpara një agjendë të fshehur dhe aspak parimore, që as nuk ka të bëjë me trashëgiminë kulturore. Nëse kalon, ky do të jetë një precedent shumë i rrezikshëm. Politizimi i skajshëm i trashëgimisë kulturore nuk u shërben kauzave të drejta, por interesave të veçanta të shteteve që keqpërdorin platformat europiane dhe ndërkombëtare të bashkëpunimit kulturor në shërbim të paqes e prosperitetit të përgjithshëm. Manastiri i Deçanit është në gjendje të mirë, me garanca të plota kushtetuese e ligjore, me siguri të plotë e pa asnjë rrezik që i kanoset – është një nga monumentet me të cilat mburren shteti dhe shoqëria e Kosovës dhe, sikurse përgjatë historisë, ne do të vazhdojmë ta mbrojmë me shumë dashuri e përkushtim edhe në të ardhmen.
Pra, Manastiri i Deçanit nuk ka dhe nuk duhet të ketë asnjë lidhje me dialogun politik mes Kosovës dhe Serbisë. Përpjekja për të ndërtuar një lidhje mes këtyre të dyjave është artificiale dhe e paqëndrueshme, dhe si e tillë duhet të refuzohet. Për institucionet e Republikës së Kosovës, statusi, garancitë, të drejtat e detyrimet e Kishës Ortodokse Serbe dhe kishave e manastireve ortodokse në Kosovë janë të përcaktuara përfundimisht në Planin e Ahtisaarit, të përfshira në Kushtetutën e Kosovës dhe të normuara në legjislacionin tonë shtetëror. Republika e Kosovës nuk pranon të rihapë këtë proces, ndërsa i vetmi detyrim që mbetet është njohja e shtetit dhe ligjeve të Kosovës nga ana e KOS-it.
Në konkludim të argumenteve të shpalosura më sipër, shprehim bindjen tonë të thellë që Manastiri i Deçanit në Kosovë nuk i plotëson kushtet dhe kriteret për t’u përfshirë në listën “Europe’s Seven Most Endangered Monumets”. Të vetëdijshëm për reputacionin profesional dhe integritetin e organizatës suaj, nuk kemi asnjë dyshim që vendimi përfundimtar i panelit vlerësues do të jetë i bazuar, i paanshëm, profesional dhe i drejtë. Ju bëjmë thirrje që letrën tonë ta lexoni në dritën e një kontributi shtesë për punën e panelit përzgjedhës.
Në fund, kemi dëshirën dhe kënaqësinë që të emër të institucioneve të Republikës së Kosovës t’ju bëjmë thirrje për një takim të përbashkët ku mund të diskutojmë mbi mundësitë e bashkëpunimit për të përparuar agjendën e mbrojtjes së trashëgimisë sonë të përbashkët kulturore dhe natyrore. Ne jemi të lumtur që dy organizata joqeveritare nga Kosova janë anëtare të Europa Nostra dhe në bashkëpunim me ta jemi të motivuar që të hulumtojmë mundësi të reja bashkëpunimi mes institucioneve të Republikës së Kosovës dhe organizatës Europa Nostra.
Do të jemi në dispozicionin tuaj për sqarime e diskutime shtesë në lidhje me çështjen në fjalë. Ju jemi falënderues për konsideratën tuaj dhe mbesim me shpresë të dëgjojmë nga ju brenda një kohe të arsyeshme.
Kryeministër i nominuar Presidente në detyrë
Albin Kurti Vjosa Osmani
