Se arsimimi është për të gjithë dëshmon edhe Krenare Uka, 16-vjeçare nga Prishtina, e cila është e shurdhër.
Klasën e parë deri në të nëntën i ka përfunduar në shkollën “Elena Gjika”. Në gjeneratën e saj kishin qenë shtatë të shurdhër, përfshirë motrën e saj. Momentalisht vijon mësimet në shkollën teknike “28 nëntori” në Prishtinë, drejtimi postë dhe telekom.
Ajo jeton në një familje shtatanëtarëshe, me prindër, katër motra dhe një vëlla.
“Prindërit flasin dhe dëgjojnë. Jemi tri motra që nuk flasim, një motër dhe një vëlla flasin dhe dëgjojnë. Në familjen time të gjithë e dinë gjuhën e shenjave. E mësuam përmes librit të shenjave dhe CD-ve të botuara nga Shoqata Kosovare e të Shurdhëve”, thotë Krenarja.
Ajo tregon se nuk ka vështirësi në mësime sepse në shkollë i ndihmon interpretuesi. Ka shumë shokë e shoqe dhe lëndë të preferuar e ka gjuhën shqipe.
Krenarja thekson se gjithsesi dëshiron që t’i ndjekë studimet por ende nuk e di se çfarë do të studiojë.
Ajet Brajshori, drejtori i shkollës së mesme teknike “28 nëntori” në Prishtinë, tregon për KosovaLive se në vitin shkollor 2017-2018 i ka 1,165 nxënës të shpërndarë në pesë drejtime: të ndërtimtarisë, arkitekturës, gjeodezisë, grafikës dhe postës, prej tyre katër të shurdhër në drejtimin e postës dhe telekomit.
“Kemi nxënës që kanë, të themi ashtu, ngecje në të dëgjuar dhe në të shprehur. Megjithatë ata i kemi integruar në mënyrën më të mirë në klasat e rregullta. Mësimin e zhvillojnë bashkë me nxënësit e rregullt. Janë të intergruar në procesin mësimor edhe në mësim edhe në aktivitete jashtëkurrikulare dhe ato sportive”, thotë ai.
Në klasat ku vijojnë mësimet edhe nxënësit të shurdhër janë edhe interpretët e gjuhës së shenjave.
“Ne kemi dy interpretë të cilët shkojnë në trajnime kur ka të kësaj natyre të organizuar nga MASHT… Mendoj se duhet që Ministria e Arsimit ta mbështesë shkollën dhe ata nxënës. Nuk kemi ndonjë buxhet shtesë nga Ministria për mbështetjen e këtyre nxënësve”, ka thënë Brajshori.
Sipas tij, këta nxënës janë integruar tërësisht: nuk ndihen të anashkaluar nga shokët dhe shoqet, disa prej të cilëve shkaku i tyre kanë arritur të mësojnë pak edhe nga gjuha e shenjave, për të komunikuar edhe kur interpreti nuk është aty pari.
Berat Cakaj, interpretues në këtë shkollë tregon se i shoqëron këta nxënës gjatë gjithë kohës dhe e transmeton tek ata çfarë thonë profesori dhe bashkëmoshatarët.
Cakaj punon me fëmijët të shurdhër që nga viti 2007, e gjuhën e shenjave e ka mësuar përmes trajnimeve organizuar nga Shoqata Botërore e Shurdhërve me seli në Finlandë.
“Vështirësitë më të mëdha që ne i hasim janë në lëndët shkencore”, thotë Cakaj.
Gjuha e shenjave është e pasur me shenja por fatkeqësisht jo edhe aq adekuate për lëndët shkencore, fizikë e kimi, ku shenjat, megjithatë nuk mund të sqarojnë tërësisht se për çka bëhet fjalë.
Para dy viteve Shoqata Kosovare e të Shurdhërve në bashkëpunim me shoqatën simotër nga Finlanda, kanë botuar broshurën e parë me shenja e cila përfshin edhe CD-në.
Cakaj thotë se mënyra më e lehtë e komunikimit që ka instaluar mes nxënësit të shurdhër dhe shokëve e shoqeve të tyre është përmes shkrimit.
“Kur nuk mund të jem prezent, ata kuptohen përmes shkrimit. Me gjeste mundohen që të kuptohen ose përmes vizatimit të objektit. Ky është një lehtësim në komunikim në mes të dy palëve”, thotë ai.
Ndryshe qëndron puna me shkollimin universitar. Në Universitetin e Prishtinës deri më tani nga kjo kategori kanë pasur vetëm një studente.
Rina Topërlak nga Prishtina, e cila është në vitin e fundit të studimeve në degën e dizajnit grafik, thotë se edhe pse komunikimi i drejtpërdrejtë me mësimdhënësit kishte qenë problem që e shoqëroi gjatë tërë studimit, ia doli mbanë të ndërtojë një karrierë të suksesshme.
“Jam e angazhuar si instruktore e gjuhës së shenjave në qendrën burimore ‘Nënë Tereza’ në Prizren. Jam edhe kryetare e Shoqatës Kosovare të të Shurdhërve, Seksioni i të Rinjëve, ku jam e angazhuar në aktivitete te ndryshme”, tregon Topërlaku.
Hysen Bytyçi, prorektor për zhvillim dhe cilësi në Universitetin e Prishtinës tregon se ekziston vullneti për përfshirjen e këtyre kategorive në mësim, por aktualisht nuk janë siguruar kushtet e nevojshme për t’i përfshirë ata.
“Fillimisht planifikojmë t’i bëjmë disa aktivitete të pakushtueshme siç janë identifikimi dhe regjistrimi i tyre e i nevojave të tyre. T’ua mundësojmë që temat e diplomës dhe procesin mësimor ta transmetojnë në gjuhën e shenjave. Shumë mirë do të ishte një degë e veçantë ku do të mësonin interpretim shenjash dhe do të mund të ishin interpretues në shkolla apo televizione. Këta studentë nuk bën që të jenë barrë e shoqërisë, por kontribues të saj”, ka thënë Bytyçi.
E shkolla fillore “Elena Gjika”, të cilën e kishte vijuar edhe Krenarja, sikur edhe fëmijët e tjerë të kësaj kategorie, sot ka vetëm një nxënës, Elisin, 9 vjeçar nga Prishtina.
Në një klasë të mbushur me vizatime, si nxënës i vetëm. Elisi çdo ditë ka pranë mësuesen Lule Llaloshi- Avdullahaj dhe mësuesen tjetër Drita Topërlak, e cila po ashtu është e shurdhër.
Llalloshi-Avdullahaj tregon se vështirësinë më të madhe e ka me planprogramin të cilin duhet ta hartojë vetë në mënyrë që t’i përshtatet nevojave të Elisit.
“Që Elisi të mos ndihet i vetmuar, në orët e edukatës fizike iu bashkohet nxënësve të rregullt. Me ta ia kalon shumë mirë. Nxënësit e rregullt sillen jashtëzakonisht mirë me të”, thotë ajo.
Prindërit e Elisit po ashtu sikur edhe motra janë të shurdhër. Motra e tij, e cila me padurim pret të fillojë klasën e parë, nganjëherë e shoqëron Elisin në orët e mësimit dhe ashtu vetëm sa i shtohet dëshira për shkollën.
Lulavere Behluli, udhëheqëse e divizionit për fëmijët me nevoja të veçanta në Ministrinë e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) tregon se 183 nxënës të shurdhër janë të përfshirë në sistemin e arsimit.
Ata arsimohen në Qendrën Burimore “Nënë Tereza” në Prizren nga mosha 3 deri në 6 vjeç deri në klasën e 12-të dhe në shkolla të rregullta. MASHT ndan një fond të veçantë për t’i përmbushur nevojat e qendrës burimore në Prizren.
“Në këtë vit ne kemi hartuar formulën e financimit për nxënësit me nevoja të veçanta të ndarë sipas llojeve të aftësisë së kufizuar, ku hyjnë edhe nxënësit të shurdhër,” thotë Behluli.
Sa i përket mungesës së interpretuesit në Universitetin e Prishtinës, ai thotë se ky divizion i MASHT-it përgjigjet vetëm për nxënësit me nevoja të veçanta në sistemin parauniversitar.
Fjolla Hajrizaj
